نقش حـج درساختار فرد و جامعه

نقش حـج درساختار فرد و جامعه

حـج در لغت : به معناي قصد است.

حـج در اصطلاح: قصد نمودن عبادات مخصوص، در اماکن مخصوص در وقت مخصوص مي⁯⁯باشد.

حكم حـج : حـج بر اساس دلايل قرآن ، سنت و اجماع امت اسلامي فرض مي⁯باشد.

دليل از قرآن کريم : «وَلِلّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ الله غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ» :«و براي خدا حج آن خانه بر عهدهي مردم است البته بر کسي که بتواند به سوي آن راه يابد و هر که کفر ورزد يقينا خداوند از جهانيان بي نياز است»

دليل از سنت : حديث نبي کريم (صلى الله عليه وآله وسلم): « قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ وَحَجِّ الْبَيْتِ وَصَوْمِ رَمَضَانَ» رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمود: «اسلام به پنج پايه استوار گرديده است، شهادت لا اله الا الله ، محمد رسول الله ، اداي نماز ، پرداختن زکات، حج و روزه⁯ي ماه مبارک رمضان.»

نقش حـج

حج يکي از بناهاي پنچگانه⁯ي اسلامي است ، اين فريضه⁯ي الهي نقش مهمي را در ساختار فرد و جامعه⁯ي انساني بازي مي⁯کند که ميتوان آنرا بصورت مفصل مورد مطالعه قرار داد:

1- نقش حج در ساختار فرد

حج انسان مومن را به عاليترين مراحل ايماني مي⁯کشاند که مي⁯توان آنرا چنين تحليل نمود: - معنويت در اين مراسم: حج بيت الله الحرام قبل از همه يک سير معنوي است که روح انسان مومن را از ماديت و گرايش⁯هاي شيطاني بسوي عبادت ذات الله (جل جلاله) و رجوع از گناهان بسوي نيکي⁯ها و تسليمي به بارگاه الهي ميکشاند ، اين معنويت حج را در امور ذيل ميتوان بخوبي مورد مطالعه قرار داد :

- سيري بسوي الله (جل جلاله) : نخستين اثر حج را ميتوان در ( يک نگرش کلي، سير وجودي انسان .. بسوي الله (جل جلاله) ، نمايش رمزي فلسفه⁯ي خلقت بني آدم وتجسم عيني آنچه در اين فلسفه مطرح است ...)

هرگاه به حقيقت حج نظر اندازيم اين درحقيقت يک سيري است بسوي الله (جل جلاله)، سيري بسوي تاريخ انسانيت و مسلمانان، سيري بسوي شخصيت هاي ارزنده و تاريخ ساز، سيري است بسوي محبت و عشق و سيري است بسوي اصل انسان.

در اين سفر هر انساني مي تواند سير خيات بشر را مشاهده نمايد، حيات شخصيت⁯هاي تاريخي را تمثيل ميکند، گاهي حيات ابراهيم، گاهي حيات ساره، گاهي حيات اسماعيل، گاهي دردها ورنج هاي همه را، وگاهي .. وگاهي.

در اين صحنه⁯هاي مختلف اين انسان مومن مانند ممثل نقش هيرو را بازي ميکند، ولي نه نقش ظاهري، بلکه با محتوا و معاني دقيق آن، اين شخص خود را از زندگي خويش دور نموده و مثل اينکه چنين انساني خود را فراموش نموده و در نقش ديگري مي⁯درخشد و تمامي سوژه⁯ها را عملا بر خود تطبيق مينمايد، به همين سان اين شخص مومن، تمامي صحنه⁯هاي تاريخ بشريت را يکبار تمثيل ميکند، ولي با اين تفاوت که نقش او نقش اساسي و محوري است، نقش او تنها يک شخص را نه، بلکه او در نقش همه اشخاص است، او تمامي تاريخ را به تنهايي خود تمثيل مي⁯کند، درتمامي نقش⁯ها تمثيل مي⁯کند و باز او تنها نقش ظاهري را که شايد چند صحنه⁯اي از ماديت باشد نه، بلکه او نقش اساسي معنوي همه را تمثيل ميکند، او در معاني هر صحنه غرق مي⁯شود، او با يک فرق که گريه اش مانند گريه⁯ي فيلم⁯سازان ساختگي و خيالي نيست، بلکه هرگاه مي⁯گيريد حقيقتا مي⁯گيريد، هرگاه محبت مي⁯ورزد، محبتش بخاطر صحنه سازي نيست، بلکه براي خود سازي است، دراينجا اين نقش را براي ديگران و نمايش براي ديگران بازي نميکند، بلکه اين نقش را براي خود، براي اصلاح خود، براي انتقاد برخود، براي ياد دهي خود، براي دانستن تاريخ خود، تاريخ انسانيت، تاريخ انسان سازي، وبالآخره اين صحنه براي ديگران نه ... بلکه براي خود صحنه⁯ها مي⁯سازد.

يک فرق و⁯ آن هم فرق اساسي، او تمامي حوادث تاريخي را در ظرف چند روزي تمثيل ميکند، ولي صحنه هاي وي ساختگي نيست، لباس وي ساختگي نيست، جاي تمثيل وي ساختگي نيست، بلکه همه حقيقت و واقعيت است.

2- نقش حج در ساختار جامعه

حج در ساختار جامعه⁯ي انساني ميتواند نتايج ذيل را به ارمغان بياورد:

الف : نقش اجتماعي حج

مسلمانان براي حل مشکلات روزانه⁯ي خويش به مساجد منطقه رفته و روزانه پنج مرتبه از احوال يکديگر با خبر ميشوند و هرگاه کسي را دو سه مرتبه غايب از نماز جماعت ببينند، فورا در مورد او باز پرسي ميکنند و مشکلي که براي وي پيش آمده، درحل آن تصميم ميگيرند، دامنه⁯ي اين شناخت⁯ها و حل اين مشکلات در روزهاي جمعه توسعه⁯ي بيشتر يافته زيرا مسلمانان به مسجد جامع شهر رفته و در آنجا با هم يکجا نماز جمعه را ادا ميکنند، که اداي نمازهاي جمعه با اين وسعت سبب شناخت و تفاهم بيشتر ميان مردمان يک شهر ميگردد.

و از اينکه در نماز جمعه شرط است که به امامت رهبر و يا يکتن از نمايندگان ادا گردد، بنابراين در حضور يابي امام مسلمانان (خليفه – امير المومنين ) در اداي نمازهاي جمعه و خواندن خطبه توسط وي، مسلمانان مي⁯توانند مشکلات کشور خويش را در اين روز با خليفه⁯ي مسلمانان در خانه الله (جل جلاله) بدون دروازه⁯هاي منع مراجعين و نگهبانان به شکل مستقيم صورت گيرد.

ولي براي حل مشکلات جهاني مسلمانان سالي يکبار کنفرانسي بايد داير گردد که درآن همه⁯ي مسلمانان از تمامي جهان با هم يکجا شده و براي حل مشکلات جهاني خويش تصميم گيري نمايند و به اين صورت نماينده⁯ي هرکشور، مشکلات و خويش را به گوش جهانيان رسانده و به اين شکل ديگران در رفع اين مشکلات با ايشان همکار کنند، بنابراين حج وسيله⁯اي اساسي براي تفاهم ميان ملت ها و تمامي مسلمانان جهان مي⁯باشد، ولي دشمنان اسلام با درک اين حقيقت سعي و تلاش ورزيدند که مراسم حج را صرف در عبادات و رفتن به اماکن مقدسه تخصيص داده و رهبران سياسي را غلام خود ساخته آنانرا به اين وادارند که در جريان مراسم حج از تشکيل کنفرانس ها و مجالس اسلامي ممانعت نموده و ممانعت ورزند از جلسات سياسي مسلمانان که اصلا بايد در همينجا مطرح گردد.

همچنان براي جلوگيري از رفتن مسلمانان به حج در مصارف حج نرخ هاي بسيار گزافي را تعيين نموده اند که بسا اوقات دلبستگان خانه⁯ي الهي نمي⁯توانند به سادگي به شرف زيارت بيت الله نايل گردند.

ب : نقش سياسي حج

حج نشانه⁯ي عملي ملل متحدي است که اساس آن توحيد و يک⁯پارچگي ملت⁯هاي جهان مي⁯باشد: دين مقدس اسلام با فرض نمودن حج به شکل عملي به مردم نشان ميدهد که بر اساس توحيد الهي ملل متحدي ايجاد گرديده است که در آن حق «وتو» براي چند کشور ابر قدرت نباشد، بلکه تمامي ملت⁯ها يکسان از حقوق خويش استفاده نمايند. اگرچه درعصر امروزي ما سازماني به نام ملل متحد داريم ولي مشکل آن اينست که در آن حق «وتو» صرف براي چند کشور ابر قدرت داده شده است، حج برنامه⁯ي خاصي است که زماني ملت⁯هاي مختلف، با رنگهاي مختلف (سياه پوست ، سفيد پوست، زرد پوست وسرخ پوست ) از کشورهاي مختلف با هم يکجا شده و بخاطر از بين بردن اختلافات و سمبول⁯هاي هرکشور و لباس⁯هاي افتخاري، همه يک لباس متحدي را درتن مي⁯کنند و يک شعاري بزبان مياورند، که (لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ إِنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ)

اين حقيقت يگانه ساز ملت ها در حج بصورت عملي آن براي همه⁯ي جهانيان قابل مشاهده است، اگر جشن هندوها بخاطر هندوهاي هندوستان است، و يا هم در مراسم بت پرستي چيني⁯ها، تنها مردم چين شرکت مي⁯کنند، ولي در مراسم عبادت رب العالمين هيچ کسي حق ندارد که نسبت به ديگران برتريت داشته باشد، رسول الله (صلي الله عليه و آله وسلم) بعد از فتح مکه هيچ قريشي مکي، عربي هاشمي را امر نميکند که بر بام کعبه رود، بلکه يک سياه پوست، حبشي غيرعربي و غير قريشي وغير هاشمي را که ميتواند نشانه اي از سمبول توحيد ابراهيمي باشد، به بام کعبه بالا مي برد و به او امر ميکند که نداي توحيد را بلند نما. چه خوب است اين حقيقت از زبان يک دانشمند که هنوز شرف توحيد را حاصل نکرده، ولي حقيقت⁯ها را دانسته است درينجا ذکر نماييم:

يکي ازپروفسورهاي هندوستان (راما کرشنا راو) رئيس بخش فلسفه کالج هنرهاي مهاراني شهرميسور هندوستان کتابي درمورد محمد (صلي الله عليه وآله وسلم) نوشته است ميگويد: «بعد از فتح مکه پيامبر صلي الله عليه وسلم به بلال (رضي الله عنه) امر مي کند تا به بام خانه کعبه بالا رفته و نداي الله اکبر را، ازآنجا بلند کند، بلال حبشي با لبان پهن وعريض خود به بام کعبه بالا مي رود بامي⁯ که در نظر اسلام بسيار مقدس و درعين حال تاريخي هست، دراين وقت غرور و تکبر عرب اوج مي⁯گيرد وميگويند: اين غلام حبشي بر بام خانه⁯ي الله (جل جلاله) بالا رفته و اذان ميدهد، روز خوش نبيند.

اما پيامبر خدا براي از بين بردن غرور، تکبر، نخوت و خود خواهي آمده بود، اين جا است که پيامبر يک خطبه مي⁯خواند و در آن چنين ميگويد: تمام حمد وستايش مخصوص الله (جل جلاله) است که پروردگار عالميان است وشکر او را بجا بياوريم که ما را از گرفتاري⁯ها و جهل جاهليت نجات داد، اي مردم! بياد داشته باشيد که تمام مردم به دو گروه تقسيم شده اند، مردمان پرهيزگار ومتقي که در نزد الله (جل جلاله) مرتبه عالي دارند، و مردمان شقي القلب که در نزد الله (جل جلاله) بد بخت و بي اهميت ميباشند، تمام مردم، فرزندان آدم هستند، و آدم از خاک به دنيا آمده است )) (ص : 10-11)

پروفسور رام کرشنا مي⁯گويد:

«در هر سال يکبار تمام مردم جهان با چشم سر مشاهده مي⁯کنند که اختلافات رنگ، پوست، نژاد، از بين ميرود و هر انسان بعنوان انسان درپهلوي يکديگرقرار ميگرد چه اين انسان از اروپا باشد يا امريکا يا ازهندوستان باشد ويا ازچين، خلاصه از هرجاي دنياکه باشد به مکه ميرود و در آنجا مانند اعضاي يک فاميل جمع ميشوند به يک قيافه و يک شکل، در يک لباس و با يک صدا، خالي و فارغ از هرنوع تکبر و غرور با سر برهنه شعار مي⁯دهد (لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ، لَبَّيْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ إِنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ لَا شَرِيكَ لَكَ) اينجاست که در دنيا هيچ چيزي وجود ندارد که قابل تمييز و فخر باشد، بجز ذات پاک الله تعالي که هر حاجي با اين تاثر به خانه⁯ي خود بر ميگردد که الله (جل جلاله) لاشريک هست و ما بنده او هستيم. )) وي اضافه ميکند:« پروفسور هرگرونجي گفته است که ملل متحدي را که پيامبر خدا تشکيل داده بود، در هيچ ملل و اقوام ديگرسابقه نداشته و اقوام مختلف از آن درس آموختند، او اضافه ميکند: هيچ ملتي از ملل دنيا به غير از اسلام در تشکيل امم متحده پيدا نشده اند))( ص : 10-11) پيامبر اسلام توانست که شاگردان مکتب توحيد و نبوت را چنان تربيت نمايد که همه مانند دانه⁯هاي شانه يکسان بوده و هيچکسي برکسي ديگري برتريت نداشته و تنها برتريت به تقوا بود.

ج : نقش اقتصادي حج

اگر مسووليت خانه⁯ي الله (جل جلاله) به شكل مخلصانه انجام ميشد، رهبران جهان اسلام ميتوانستند از مصارفي⁯که حجاج غني در هنگام اداي مراسم حج مي⁯پرداختند، به نفع ساير مسلمانان مصرف نمايند، و عايدات سالانه⁯ي حج و عمره را که به مليون ها دلار مي⁯رسد، براي کشورهاي فقير و مصيبت زده مصرف مي⁯نمودند، و به اين شکل دامن فقر و بيچارگي ملت ها بکلي از بين ميرفت.

همچنان درهنگام حج اموال تجارتي زيادي به فروش ميرسد و هرگاه مسوولين عربستان تصميم مي گرفتند که در زمان حج تنها اموال مسلمانان به آنجا قابل فروش باشد ، در اين موسم ملياردها افغاني به نفع کشورهاي اسلامي مي⁯بود.

ولي با تاسف که رهبريت⁯هاي ظالم اين اموال مسلمانان را مدالي ساخته در سينه⁯هاي خارجي ها، اويزان نمودند، و يا هم هواپيماها و وسايل جنگي فرسوده شده⁯ي غربي ها را به مليون ها دلار خريداري نموده، براي سرکوبي مسلمانان استعمال ميکنند، ولي درهنگام جنگ با دشمنان اسلام، مانند صدام در زيرزمين ها مخفي شده که افراد خودشان با گرفتن چند هزار دلار او را بدست امريکايي⁯ها ميدهند.

د : نقش فرهنگي حج

در ميان ملت هاي جهان فرهنگ⁯هاي مختلفي وجود دارد که اين امور فرهنگي به شکل سالگردها ، مراسم ، تجليل⁯ها ، وساير امور در سطح کشور برگزدار مي گردد، حج بيت الله شريف بعنوان يکي از مراسم و مناسک مهم دين مقدس اسلام، نقش مهمي را در فرهنگ اصيل اسلامي بازي مي⁯کند، دراينجا مسلمانان تمامي جهان با نژادها ، مذاهب ، زبان⁯ها ، قوميت ها واعتبارات مختلف حضور حاصل نموده و همه مانند برادران و خواهران در اطراف کعبه⁯ي شريف ، صحراي مني ، عرفات و ساير مناطق حج با يک لباس و يک شعار مشغول عبادت پروردگار خويش ميشوند، در اينجا مهمترين فرهنگ اسلامي که عبارت از مساوات و برابري ميان بشريت است بخوبي جلوه گر ميشود ، در اينجا فقط يک فرهنگ وجود دارد ، وآنهم فرهنگ ايماني است که بر پايه⁯هاي توحيد استوار است.

در اينجا فرهنگ اختلافات از بين رفته و همه بدون در نظر داشتن زبان ، نژاد و جنسيت به عبادت پروردگار ميپردازند .

اجتماع اسلامي منحصر به هيچ مرزي نبوده ، بلکه هر مسلماني⁯که رب العالمين را عبادت نمايد، و هر وقتي که ميگويد ( قل اعوذ برب الناس ) بر اين اساس هميشه سعي وتلاش وي براي پيوند دادن ملت هاي مختلف جهان براي بهبود جامعه⁯ي انساني مي⁯باشد ، اکنون حج اين فرهنگ عميق انساني را در ميان ملت⁯ها زنده ساخته وتمامي مرز هاي جغرافيايي ، نژادي ، مذهبي ، حزبي ، زباني و قومي را از بين برده همه را با يک شعار ، يک لباس و يک مکان جمع نموده ، همه بدون درنظر داشت تمامي اختلافات مراسم شانرا ادا ميکنند.

درمراسم حج فرهنگ اسلامي که بر اساس اخوت و وحدت ملتها نهاده شده است ، به گونه بسيار عالي آنرا تمثيل مي کند. و هرگاه در بقيه⁯ي اوقات نيز اين فرهنگ مراعات گردد، تمامي خشونت⁯ها و بد بيني⁯ها از بين رفته ، همه⁯ي مسلمانان مي⁯توانند جامعهي اسلامي را به جهانيان تقديم نمايند که الگو براي انسان سازي وانسان زيستي باشد.